ક્રિયા યોગ એટલે શું?|Kriya Yog

ક્રિયા યોગ એટલે શું? સમજાવો

ક્રિયા યોગ એ આધ્યાત્મિક વિકાસ માટેની એક સક્રિય સાધના પદ્ધતિ છે. આ શબ્દ બે મુખ્ય સંદર્ભમાં વપરાયો છે:

1. પતંજલિના યોગ સૂત્ર અનુસાર ક્રિયા યોગ:
   યોગ દર્શનના ઋષિ પતંજલિએ ક્રિયા યોગને તપસ્યા (આત્મ-શિસ્ત), સ્વાધ્યાય (સ્વ-અભ્યાસ અથવા ધાર્મિક ગ્રંથોનો અભ્યાસ), અને ઈશ્વર પ્રણિધાન (ઈશ્વરમાં સમર્પણ) તરીકે વ્યાખ્યાયિત કર્યો છે. આ ત્રણ સિદ્ધાંતો મન અને ચેતના શુદ્ધિ માટે મદદરૂપ છે અને યોગીને આત્મજ્ઞાન તરફ દોરે છે.

2. 
   

3. આધુનિક ક્રિયા યોગ પરંપરા:
   19મી-20મી સદીમાં લાહિરી મહાશય, શ્રી યુક્તેશ્વર અને પરમહંસ યોગાનંદ જેવા ગુરુઓએ ક્રિયા યોગને એક વ્યવહારિક સાધના પદ્ધતિ તરીકે લોકપ્રિય બનાવી. આમાં પ્રાણાયામ (શ્વાસ નિયંત્રણ), મંત્ર, અને ધ્યાન દ્વારા શરીરમાંની ઊર્જા (પ્રાણ)ને રીઢ઼ની ચક્રો (કુંડલિની) દ્વારા ઉચ્ચ સ્થિતિમાં લઈ જવાની તકનીકોનો સમાવેશ થાય છે. આ પદ્ધતિ આત્મસાક્ષાત્કાર અને દૈવી સાથે એકતાનું લક્ષ્ય રાખે છે.

ક્રિયા યોગ એ યોગનો એક આધ્યાત્મિક માર્ગ છે, જે શારીરિક, માનસિક અને આત્મિક વિકાસ માટે ચોક્કસ શ્વાસ-નિયંત્રણ ટેકનિક, ધ્યાન અને આંતરિક જાગૃતિ પર આધારિત છે. તેનો મુખ્ય હેતુ વ્યક્તિની ચેતનાને ઉન્નત કરીને આત્મસાક્ષાત્કાર અને ઈશ્વર સાથે એકતા પ્રાપ્ત કરવાનો છે. ક્રિયા યોગનું નામ સંસ્કૃત શબ્દ "ક્રિયા" (કર્મ અથવા કાર્ય) પરથી આવે છે, જે ચોક્કસ આધ્યાત્મિક પ્રક્રિયાઓ દ્વારા જીવનશક્તિને નિયંત્રિત કરવાનો સંકેત આપે છે.

 

ક્રિયા યોગની ઉત્પત્તિ:

ક્રિયા યોગની પરંપરા પ્રાચીન છે, પરંતુ તેને આધુનિક સમયમાં પરમહંસ યોગાનંદજીએ તેમના ગુરુ શ્રી યુક્તેશ્વરજી અને લાહિરી મહાશયના માર્ગદર્શન હેઠળ પશ્ચિમી વિશ્વમાં લોકપ્રિય બનાવી. યોગાનંદજીનું પુસ્તક "Autobiography of a Yogi" ક્રિયા યોગના સિદ્ધાંતોને વિશ્વભરમાં ફેલાવવા માટે જાણીતું છે.

 

ક્રિયા યોગની મુખ્ય વિશેષતાઓ:

1. શ્વાસ નિયંત્રણ (પ્રાણાયામ):

   - ક્રિયા યોગમાં શ્વાસની ખાસ ટેકનિકનો ઉપયોગ થાય છે, જે જીવનશક્તિ (પ્રાણ)ને મેરુદંડના આધ્યાત્મિક કેન્દ્રો (ચક્રો)માં નિયંત્રિત કરે છે.

   - આ ટેકનિક મનને શાંત કરે છે અને આંતરિક ઊર્જાને જાગૃત કરે છે.

 

2. ધ્યાન:

   - ક્રિયા યોગ ધ્યાન દ્વારા મનની એકાગ્રતા અને આંતરિક શાંતિ પર ધ્યાન આપે છે.

   - તે વ્યક્તિને બાહ્ય વિચારોથી મુક્ત કરીને આત્માની ઊંડી સ્થિતિમાં લઈ જાય છે.

 

3. આધ્યાત્મિક શિસ્ત:

   - નિયમિત અભ્યાસ, આત્મ-નિરીક્ષણ અને નૈતિક જીવનના સિદ્ધાંતો (જેમ કે અહિંસા, સત્ય) પર ભાર મૂકે છે.

 

4. કુંડલિની જાગૃતિ:

   ક્રિયા યોગનો ઉદ્દેશ મેરુદંડના તળિયે રહેલી સુષુપ્ત ઊર્જા (કુંડલિની)ને જાગૃત કરીને તેને ઉચ્ચ ચક્રો સુધી લઈ જવાનો છે, જે આધ્યાત્મિક જાગૃતિ તરફ દોરી જાય છે.

 

ક્રિયા યોગના ફાયદા:

માનસિક શાંતિ: તણાવ અને ચિંતામાં રાહત, મનની સ્પષ્ટતા.

શારીરિક સ્વાસ્થ્ય: શ્વાસની ટેકનિક દ્વારા શરીરમાં ઊર્જા અને ઓક્સિજનનું સ્તર વધે છે.

આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ: આત્મસાક્ષાત્કાર અને દૈવી ચેતના સાથે જોડાણ.

એકાગ્રતા: ધ્યાન દ્વારા મનની શક્તિ અને નિર્ણયક્ષમતામાં વધારો.

 

કેવી રીતે શરૂ કરવું?

ક્રિયા યોગ એક ગહન અને શક્તિશાળી પ્રથા છે, જેને યોગ્ય માર્ગદર્શન હેઠળ શીખવી જોઈએ. સામાન્ય રીતે, તેની શરૂઆત ગુરુ અથવા પ્રશિક્ષિત શિક્ષક દ્વારા "દીક્ષા" (આધ્યાત્મિક શરૂઆત) પછી થાય છે. ગુજરાતમાં, અમદાવાદ અને સુરત જેવા શહેરોમાં યોગાનંદજીના સંગઠનો જેવા કે Self-Realization Fellowship (SRF) અથવા Yogoda Satsanga Society of India (YSS)ના કેન્દ્રો દ્વારા ક્રિયા યોગ શીખવવામાં આવે છે.

 

મહત્વ:

ક્રિયા યોગને એક શાસ્ત્રીય અને વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિ માનવામાં આવે છે, જે આધુનિક જીવનની વ્યસ્તતામાં પણ આંતરિક શાંતિ અને આધ્યાત્મિક પ્રગતિ માટે અસરકારક છે. તે નિયમિત અભ્યાસ દ્વારા વ્યક્તિના જીવનને પરિવર્તન કરી શકે છે.

 

ક્રિયા યોગની ટેકનિક્સ ખૂબ જ ગહન અને શક્તિશાળી હોય છે, જેને સામાન્ય રીતે ગુરુની દીક્ષા અને માર્ગદર્શન હેઠળ શીખવામાં આવે છે. આ ટેકનિક્સમાં શ્વાસ નિયંત્રણ (પ્રાણાયામ), ધ્યાન અને મનની એકાગ્રતાનો સમાવેશ થાય છે. હું અહીં ક્રિયા યોગની એક મુખ્ય ટેકનિક વિશે સામાન્ય માહિતી આપીશ, જેને "ક્રિયા પ્રાણાયામ" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. નોંધ: આ ટેકનિકની સંપૂર્ણ વિગતો ફક્ત પ્રશિક્ષિત શિક્ષક દ્વારા જ શીખવામાં આવે છે, પરંતુ હું તેનો સાર સમજાવીશ.

 

 ક્રિયા પ્રાણાયામ:

ક્રિયા પ્રાણાયામ એ ક્રિયા યોગનું કેન્દ્રસ્થાન છે. આ એક વિશેષ શ્વાસ નિયંત્રણ ટેકનિક છે, જે મેરુદંડમાં જીવનશક્તિ (પ્રાણ)ને નિયંત્રિત કરીને આધ્યાત્મિક ચક્રો (ખાસ કરીને સહસ્રાર અને આજ્ઞા ચક્ર)ને જાગૃત કરે છે.

 

મુખ્ય લક્ષણો:

1. શ્વાસનું નિયંત્રણ:

   - આ ટેકનિકમાં શ્વાસને ચોક્કસ લય અને રીતે લેવામાં આવે છે, જે મન અને શરીરને શાંત કરે છે.

   - શ્વાસ દ્વારા પ્રાણને મેરુદંડના છ ચક્રો (મૂલાધારથી આજ્ઞા ચક્ર)માં સંચાલિત કરવામાં આવે છે.

 

2. મેરુદંડનું કેન્દ્રીકરણ:

   - ધ્યાન મેરુદંડ (સુષુમ્ના નાડી) પર કેન્દ્રિત કરવામાં આવે છે, જે આધ્યાત્મિક ઊર્જાનું મુખ્ય માર્ગ છે.

   - આ પ્રક્રિયા કુંડલિની ઊર્જાને ઉચ્ચ ચક્રો તરફ લઈ જવામાં મદદ કરે છે.

 

3. મનની એકાગ્રતા:

   - શ્વાસ સાથે મનને ચોક્કસ બિંદુઓ (જેમ કે આજ્ઞા ચક્ર, એટલે કે ભ્રૂમધ્ય) પર કેન્દ્રિત કરવામાં આવે છે.

   - આ બાહ્ય વિચારોને શાંત કરીને આંતરિક જાગૃતિ લાવે છે.

 

4. ધ્વનિનો ઉપયોગ:

   - કેટલીક ક્રિયા ટેકનિકમાં "ઓમ" જેવા આંતરિક ધ્વનિનો ઉપયોગ થાય છે, જે ધ્યાનને ગહન બનાવે છે.

 

કેવી રીતે કરવું? (સામાન્ય વર્ણન):

બેસવાની સ્થિતિ: સુખાસન, પદ્માસન કે સિદ્ધાસનમાં બેસો, મેરુદંડ સીધો રાખો.

શ્વાસની પ્રક્રિયા: શાંતિથી ઊંડો શ્વાસ લો, શ્વાસને મેરુદંડના તળિયેથી ઉપરની તરફ માનસિક રીતે લઈ જાઓ, અને શ્વાસ છોડતી વખતે તેને નીચે લાવો.

એકાગ્રતા: શ્વાસ સાથે ચક્રો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરો, ખાસ કરીને આજ્ઞા ચક્ર (ભ્રૂમધ્ય) પર.

નિયમિતતા: આ ટેકનિક દરરોજ ચોક્કસ સમયે કરવાથી શ્રેષ્ઠ પરિણામ મળે છે.

 

 

ફાયદા:

આધ્યાત્મિક: આંતરિક શાંતિ, કુંડલિની જાગૃતિ અને આત્મસાક્ષાત્કારની દિશામાં પ્રગતિ.

માનસિક: તણાવ ઘટાડે છે, એકાગ્રતા અને માનસિક સ્પષ્ટતા વધારે છે.

શારીરિક: નાડીતંત્રને સંતુલિત કરે છે, ઊર્જા વધારે છે અને રોગપ્રતિકારક શક્તિ સુધારે છે.

 

શીખવાની રીત:

ક્રિયા પ્રાણાયામ શીખવા માટે, તમારે યોગ્ય ગુરુ અથવા સંસ્થાનો સંપર્ક કરવો જોઈએ, જેમ કે:

Yogoda Satsanga Society of India (YSS): ગુજરાતમાં અમદાવાદ, સુરત અને વડોદરામાં તેમના કેન્દ્રો છે.

Self-Realization Fellowship (SRF): પરમહંસ યોગાનંદજી દ્વારા સ્થાપિત આ સંસ્થા ક્રિયા યોગનું શિક્ષણ આપે છે.

આ સંસ્થાઓ દ્વારા પ્રારંભિક ધ્યાનની ટેકનિક્સ શીખ્યા પછી, દીક્ષા દ્વારા ક્રિયા પ્રાણાયામ શીખવામાં આવે છે.

 

ગુજરાતમાં ઉપલબ્ધતા:

ગુજરાતમાં YSSના કેન્દ્રો દ્વારા ક્રિયા યોગના પ્રારંભિક અભ્યાસક્રમો યોજાય છે. અમદાવાદમાં YSS આશ્રમ (નવરંગપુરા) અને સુરતમાં ધ્યાન કેન્દ્રો ખૂબ સક્રિય છે. તમે તેમની વેબસાઈટ (www.yssofindia.org) પરથી વધુ માહિતી મેળવી શકો છો.