ભારતીય કર પ્રણાલી|Indian Tax system in Gujarati

 

ભારતીય કર પ્રણાલીના ગુણ અને દોષ 

 

ભારતીય કર પ્રણાલી એ એક વિકસિત માળખું છે. જેમાં કેન્દ્ર સરકાર વ્યક્તિઓ અને સંસ્થાઓ પાસેથી પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ કર વસૂલ કરે છે. જેમાં પ્રત્યક્ષ કર હેઠળ વ્યક્તિગત આવકવેરો, મિલકત વેરો અને કોર્પોરેશન ટેક્સનો સમાવેશ થાય છે. જ્યારે પરોક્ષ કરમાં વેચાણ વેરો, આબકારી જકાત, કસ્ટમ ડ્યુટી (મહેસુલ ડ્યુટી) અને સેવા કર (સેવા કર) નો સમાવેશ થાય છે.

 

ભારતમાં કર માળખું ત્રિ-સ્તરીય સંઘીય માળખું છે. કેન્દ્ર સરકાર, રાજ્ય સરકારો અને સ્થાનિક મ્યુનિસિપલ સંસ્થાઓ. બંધારણના અનુચ્છેદ 256 મુજબ, 'કાયદાની સત્તા સિવાય કોઈ કર લાદવામાં કે વસૂલવામાં આવશે નહીં.' તેથી એકત્ર કરાયેલા દરેક કરને કાનૂની સમર્થન હોવું જરૂરી છે.

 

કરના પ્રકારો

ભારત સરકાર ભારતમાં કર પ્રણાલી હેઠળ 2 પ્રકારના કરને મંજૂરી આપે છે. જે નીચે મુજબ છે-

૧.પ્રત્યક્ષ કર (Direct Tax)

૨.અપ્રત્યક્ષ કર (Indirect Tax)

 

૧.પ્રત્યક્ષ કર (Direct Tax)

ડાયરેક્ટ ટેક્સ એ ટેક્સ છે જે સીધો વ્યક્તિ પાસેથી વસૂલવામાં આવે છે. તેનો અર્થ એ કે તે ચોક્કસ વ્યક્તિ પર સીધો આરોપિત છે. પ્રત્યક્ષ કર એ વ્યક્તિઓની મિલકત અને આવક પર લાદવામાં આવેલો તાત્કાલિક કર છે અને કરદાતાઓ દ્વારા સરકારને સીધો ચૂકવવામાં આવે છે. જેમ કે ઇન્કમ ટેક્સ, વેલ્થ ટેક્સ, ડેથ ટેક્સ, ગિફ્ટ ટેક્સ, વેલ્થ ટેક્સ વગેરે.

આ કર હેઠળ આવકવેરો income tax સૌથી લોકપ્રિય કર છે. આવકના વિવિધ સ્તરો માટે અલગ-અલગ ટેક્સ સ્લેબ સાથે કમાયેલી આવક પર વ્યક્તિઓ પાસેથી મુક્તિ વસૂલવામાં આવે છે. વ્યક્તિ એટલે કોઈપણ કુટુંબ, કંપની, પેઢી, સહકારી મંડળીઓ, ટ્રસ્ટ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

 

૨.અપ્રત્યક્ષ કર (Indirect Tax)

પરોક્ષ કર એ કર છે જે સામાન અને સેવાઓ દ્વારા જનતા પર પરોક્ષ રીતે લાદવામાં આવે છે. આ અંતર્ગત માલસામાન અને સેવાઓના વિક્રેતાઓ તે ટેક્સ વસૂલ કરે છે. જે સરકારી સંસ્થાઓ દ્વારા એકત્રિત કરવામાં આવે છે. સેન્ટ્રલ બોર્ડ ઓફ પરોક્ષ કર અને કસ્ટમ દ્વારા પરોક્ષ કરનું મોનિટરિંગ કરવામાં આવે છે.

કારણ કે ભારતમાં લાંબા સમયથી ખૂબ જ જટિલ ટેક્સ સિસ્ટમ હતી. GST લાગુ થયા બાદ ટેક્સ સિસ્ટમ સરળ બની ગઈ છે. તે સર્વસમાવેશક પરોક્ષ કર તરીકે કામ કરે છે. જેણે કરની વ્યાપક અસરોને દૂર કરવામાં મદદ કરી છે.

 

શા માટે આપણે સરકારને કર ચૂકવવો જોઈએ?

કરદાતા દ્વારા આવક અને સંપત્તિની અસમાનતા ઘટાડવા, ઉચ્ચ રોજગાર સ્તર હાંસલ કરવા અને આર્થિક સ્થિરતા અને વૃદ્ધિ હાંસલ કરવા જેવા સામાજિક ઉદ્દેશ્યો હાંસલ કરવા માટે કરદાતા દ્વારા ફરજિયાત યોગદાન આપવામાં આવે છે. જે સરકાર દ્વારા બનાવેલ કાયદા મુજબ આપવામાં આવે તે જરૂરી છે.

 

કિંમત અને કર વચ્ચે શું તફાવત છે?

કિંમત ચોક્કસ સેવા માટે આપવામાં આવે છે. જ્યારે ટેક્સ માત્ર સરકાર દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે. આ કોઈ ચોક્કસ સેવા માટે નથી. આપણે તેને આ રીતે સમજી શકીએ છીએ કે ટેક્સ એ એક આવશ્યક સેવા છે જે આપણે સરકારના આદેશ મુજબ ફરજિયાતપણે ચૂકવવી પડે છે. ચાલો આપણે ટેક્સ સિસ્ટમની ખામીઓને સમજવાનો પ્રયાસ કરીએ.

 

ભારતીય કર પ્રણાલીની વિશેષતાઓ

(1) બહુવિધ કર પ્રણાલીઓ ધરાવવી -

ભારતીય કર પ્રણાલીની મુખ્ય વિશેષતા કરની વિવિધતા છે. એટલે કે, પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ બંને કરનો સમાવેશ કરીને બહુવિધ પ્રણાલી લાગુ કરવામાં આવી છે.

(2) મહત્તમ સામાજિક લાભો આપવા -

સામાન્ય રીતે, કરનો અર્થ એ સમજવામાં આવે છે કે કર લાદવામાં આવે છે જેથી આવક સીધી જનતા પાસેથી મેળવી શકાય. પરંતુ વાસ્તવમાં તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય જનતા પાસેથી આવક મેળવવાનો નથી પરંતુ તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ વધુમાં વધુ સામાજિક લાભો આપવાનો પણ છે.

(3) કર પ્રણાલીની સુગમતા -

સરકાર દર વર્ષે ટેક્સના દરોમાં સતત ફેરફાર કરીને આવકમાં ફેરફાર કરે છે. એટલે કે એવું કહી શકાય કે ભારતીય ટેક્સ સિસ્ટમ લવચીક છે.

(4) સમાનતાના સિદ્ધાંત પર આધારિત હોવું -

દેશની ટેક્સ સિસ્ટમનું માળખું એવી રીતે તૈયાર કરવામાં આવ્યું છે કે અમીર લોકો પર ટેક્સનો બોજ વધારે અને ગરીબ લોકો પર ટેક્સનો બોજ ઓછો હોય.

(5) સરળ કર પ્રણાલી હોવી -

ટેક્સ સિસ્ટમને એટલી સરળ અને સીધી બનાવવાનો હંમેશા પ્રયાસ કરવામાં આવે છે કે એક સામાન્ય વ્યક્તિ પણ તેનું ટેક્સ પ્લાનિંગ સરળતાથી કરી શકે.

 

ભારતીય કર પ્રણાલીની ખામીઓ

 

(1) ભારતીય કર પ્રણાલી અવ્યવસ્થિત છે. તેનો વિકાસ વૈજ્ઞાનિક ધોરણે થયો નથી.

 

(2) ભારતીય કર પ્રણાલી અસંતુલિત છે. કારણ કે આમાં પ્રત્યક્ષ કરની તુલનામાં કરવેરામાંથી પ્રાપ્ત થતી કુલ આવકમાં પરોક્ષ કરનો ફાળો વધુ છે.

 

(3) ભારતીય કર પ્રણાલી ચુસ્તપણે ન્યાયીપણાને અનુસરતી નથી. જેના કારણે ધનિક વર્ગ કરતાં ગરીબ વર્ગ પર કરનો બોજ વધુ પડે છે.

 

(4) ભારતીય કર પ્રણાલીમાં અનિશ્ચિતતાની ગુણવત્તા હાજર છે. ભારતમાં તેના બજેટને ચોમાસાનો જુગાર ગણવામાં આવે છે.

 

(5) ભારતીય કર પ્રણાલી કાર્યક્ષમ નથી. આ કારણોસર, ભારતમાં કરચોરી મોટા પાયે થાય છે.