શિક્ષણ અને સમાજ એકબીજાને કેવી રીતે પ્રભાવિત કરે છે?|How do education and society influence each other in Gujarati

 

 

શિક્ષણ અને સમાજ એકબીજાને કેવી રીતે પ્રભાવિત કરે છે તે જાણવા માટે સમાજ પર શિક્ષણની અસર અને શિક્ષણ પર સમાજની અસર જાણવી જરૂરી છે.

 

(A)  સમાજ પર શિક્ષણની અસર:

શિક્ષણની સમાજ પર નીચેની અસરો થાય છે –

 

(1) શિક્ષણ સામાજિક વારસાનું જતન કરે છે - દરેક સમાજના પોતાના રિવાજો, પરંપરાઓ, નૈતિકતા, માન્યતાઓ, ધર્મ, પહેરવેશ, જીવનશૈલી, બોલી એટલે કે સભ્યતા અને સંસ્કૃતિ હોય છે. શિક્ષણ આ સામાજિક વારસાને આવનારી પેઢીઓમાં સ્થાનાંતરિત કરે છે.

 

(2) શિક્ષણ સામાજિક સુધારણા અને પ્રગતિ લાવે છે - શિક્ષણ સમાજના સભ્યોને સમાજમાં દેખાતી ખામીઓની ટીકા કરવા સક્ષમ બનાવે છે. એટલું જ નહીં, તેઓ તેમની સમક્ષ નવા વિચારો અને કાર્યક્રમો રજૂ કરે છે. તેને પ્રગતિ તરફ લઈ જવાનો પ્રયત્ન કરીએ.

 

(3) શિક્ષણ સામાજિક નિયંત્રણ કરે છે - સમાજના વિવિધ દૂષણો, દુષ્ટતાઓ અને ખરાબ પ્રથાઓ સામે જાહેર અભિપ્રાય બનાવીને, શિક્ષણ તેમને વિકાસ કરતા અટકાવે છે અને તેનો અંત પણ લાવે છે, એટલે કે, શિક્ષણ સામાજિક અરાજકતાને રોકે છે.

 

(4) શિક્ષણ સામાજિક પરિવર્તન લાવે છે - સામાજિક પરિવર્તનમાં શિક્ષણનો મોટો ફાળો છે. નાઝી જર્મનીમાં, બાળકોના વલણને બદલીને સમાજમાં પરિવર્તન લાવવા માટે શિક્ષણનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો હતો. ભારતીય સ્વતંત્રતા ચળવળ પાછળ આધુનિક શિક્ષણનો પણ મોટો ફાળો છે.

 

(5) શિક્ષણ બાળકને સામાજિક બનાવે છે - શાળા બાળકને સામાજિક, માનસિક અને ભાવનાત્મક વિકાસ માટે પ્રેરણા આપે છે. શાળામાં જ તેને સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક આદર્શો અને માન્યતાઓ વિશે શિક્ષણ મળે છે. આ રીતે, શાળામાં શિક્ષણ બાળકના સાંસ્કૃતિકકરણ, એટલે કે સામાજિકકરણમાં ફાળો આપે છે.

 

(B) શિક્ષણ પર સમાજની અસર

સમાજ નીચેની રીતે શિક્ષણને પણ અસર કરે છે:

 

(1) સમાજના સ્વરૂપની શિક્ષણ પર અસર - સમાજના સ્વરૂપની સીધી અસર શિક્ષણ પર પડે છે. જે દેશ અને સમાજની વ્યવસ્થા લોકશાહી છે ત્યાંના શિક્ષણમાં સ્વતંત્રતા, સમાનતા, માતૃત્વ અને ન્યાયને મહત્વ આપવામાં આવે છે. જ્યાં નિરંકુશ સમાજ હોય ​​ત્યાં કટ્ટરતા, સંકુચિતતા, મનસ્વીતા વગેરેને મહત્વ આપવામાં આવે છે.

 

(2) શિક્ષણ પર સામાજિક પરિસ્થિતિઓની અસર - જેમ જેમ સમાજની સ્થિતિ બદલાય છે તેમ તેમ સમાજના સંજોગો પણ બદલાય છે અને આ પરિવર્તનની સીધી અસર શિક્ષણના સ્વરૂપ પર પડે છે.

 

(3) સામાજિક વલણની અસર - સમાજનું વલણ શિક્ષણને સ્પષ્ટપણે અસર કરે છે. જો સમાજનો દૃષ્ટિકોણ રૂઢિચુસ્ત હશે તો તે શાળાઓનું કાર્ય બાળકોને ઔપચારિક અને પરંપરાગત શિક્ષણ આપવાનું રહેશે. જો સમાજનો દૃષ્ટિકોણ પ્રગતિશીલ હોય તો તે શાળાઓમાં બાળકોને પ્રગતિશીલ વિચારસરણીનું શિક્ષણ આપવામાં આવે છે.

 

(4) સમાજની આર્થિક સ્થિતિની અસર - સમાજની આર્થિક સ્થિતિ સમાજના શિક્ષણ પર સૌથી વધુ અસર કરે છે. સારી આર્થિક સ્થિતિ ધરાવતા સમાજમાં શિક્ષણ સામાન્ય રીતે સુલભ છે. તે ઉચ્ચ ગુણવત્તા અને ઉત્તમ છે. પણ શાસકનો ઈરાદો પણ નૈતિક હોવો જોઈએ.

 

(5) સમાજની રાજકીય પરિસ્થિતિઓની અસર - કોઈપણ દેશની શિક્ષણ પ્રણાલી તે દેશની રાજકીય પરિસ્થિતિઓથી ચોક્કસપણે પ્રભાવિત થાય છે. શિક્ષણ પ્રણાલીમાં તેના આદર્શો અને યોજનાઓને સામેલ કરવાની સરકારની પ્રાથમિકતા છે. આ કારણે રાજકીય પરિસ્થિતિઓ ચોક્કસપણે શિક્ષણને અસર કરે છે.